Trong những hoạt động thống kê, công tác tổng điều tra dân số là một cộng việc thống kê có quy mô cấp quốc gia, tốn nhiều công sức và tiền của. Vấn đề thú vị là công tác tổng điều tra dân số không phải mói có trong thòi gian gần đây mà đã được thực hiện từ rất lâu trong lịch sử nhân loại và được sử, sách ghi lại...
Việc thống kê dân số là một trong những hoạt động thống kê lâu đời nhất của con người. Việc thống kê dân số thời cổ và trung cổ có mục đích giúp chính quyền cai trị và bóc lột. Sử sách thường mô tả thống kê dân số cổ La mã phục vụ cho việc tính thuế, tính người để bắt lính, bắt nô dịch…
Trong các sách của Kinh Thánh, phần Cựu ước, trong đó mô tả cuộc kiểm tra dân số đầu tiên theo lệnh của Thiên Chúa với Moses vào năm thứ hai sau khi ông dẫn người Do Thái rời khỏi Ai Cập (sách Dân số). Cuộc kiểm kê dân số này chưa phải là một cuộc tổng điều tra đúng nghĩa, vì chỉ quan tâm đến nam công dân từ 20 tuổi trở lên. Cách thức tiến hành là trong ngày đã định, tất cả nam công dân từ 20 tuổi trở lên được triệu tập ra sa mạc để đăng ký.Ngoài ra, trong một số sách khác của Cựu ước cũng đã ghi lại việc vua David của Israel tổ chức một cuộc kiểm tra dân số người Israel và người Giu-đa(sách Sử ký I, sách Samuel II). Đây có lẽ là những cuộc tổng điều tra đúng nghĩa vì đã kiểm kê tất cá dân chúng. Thời gian tiến hành cuộc kiểm tra này hơn 9 tháng và do các quan trong triều vua David đến từng địa phương để thực hiện. Các cuộc kiểm kê dân số này mục đích là thống kê tiềm lực về quân sự và dân số của quốc gia.
Một cuộc kiểm tra dân số khác được ghi lại trong Kinh thánh, phần Tân ước (sách Luca) là việc kê khai dân số dưới triều đại Hoàng đế Augustus. Đây là cuộc kiểm tra dân số La mã đầu tiên sau công nguyên với mục đích để tính thuế. Và cách thức kê khai hồi đó dường như rất vất vả đối với người dân: ai nấy phải về nguyên quán mà khai tên tuổi. Do ông Juse là người Betlehem nên mặc dầu đang ở Nazaret cũng phải về Betlehem để khai báo. Và vợ ông , bà Maria đang có thai cũng phải theo chồng. Và tại Betlehem, bà đã sinh hạ Chúa Jesu. Nếu theo dương lịch thì việc kê khai này diễn ra vào năm Chúa Jesu ra đời, tức là năm 1 sau công nguyên.
Tại châu Á, thống kê dân số sớm nhất trong lịch sử diễn ra ở
Trung Quốc thời
Nhà Hán, vào mùa thu năm 2 sau công nguyên. Những kết quả cuộc kiểm kê này cho thấy có 57,5 triệu người ở Trung Quốc, tức là dân số lớn nhất trên thế giới thời bấy giờ. Thống kê dân số sớm thứ hai trong lịch sử châu Á cũng diễn ra tại Trung Quốc vào thời Nhà Hán, vào năm
140 sau công nguyên, lúc này dân số Trung Quốc chỉ được hơn 48 triệu người. Những nhà học giả cho rằng dân số lúc này giảm xuống quá bởi vì nhiều người chuyển về miền Nam Trung Quốc ngày nay.
Trần Triết Tâm – tổng hợp tài liệu và từ Wikipedia
